موضوع علوم پایه و توسعه آن در هر کشوری از اهمیت بسیار بالا برخوردار است

در این راستا با دکتر فرید نجفی رئیس دانشگاه گیلان به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه به آن اشاره می‌شود.

در راستای موضوع وضعیت اشتغال و جذب و نگهداری دانش‌آموختگان علوم پایه توضیح دهید :

امروزه یکی از دغدغه‌های هر جامعه‌ای ، موضوع اشتغال و کار آحاد جامعه ، خصوصاً جوانان و تحصیل‌کرده‌ها می‌باشد. به‌طوری‌که یکی از شاخص‌های ارزیابی دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم ، موضوع کارآفرینی در جامعه است. ساختار یک جامعه از زیرمجموعه‌های تخصصی گوناگونی تشکیل‌شده است ، که متناسب با آن‌ها نیروی کار متناظر آن زیرمجموعه ، موردنیاز می‌باشد . مثلاً در جوامع صنعتی طبیعتاً نیروهای تخصصی فنی و مهندسی بیشتر از سایر زمینه‌ها موردنیاز است . در یک جامعه کشاورزی ، تخصص‌های مرتبط به حوزه‌های مختلف کشاورزی بیشتر موردنیاز بوده و به همین ترتیب تخصص‌ها موردنیاز جوامع شکل می‌گیرد. متأسفانه در کشور ما چیدمان رشته‌های دانشگاهی متناسب با نیازهای منطقه‌ای و استانی شکل نگرفته و اصطلاحاً بر اساس آمایش آموزش عالی مؤسسات آموزش عالی و رشته‌های دانشگاهی ایجاد نشده‌اند . لازم به ذکر است در سال‌های اخیر تعداد مراکز آموزش عالی کشور به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته ، به‌طوری‌که در حال حاضر نزدیک به 2100 مرکز و موسسه آموزش عالی در کشور فعال می‌باشند . نکته جالب اینکه اگر به تعداد مراکز آموزش عالی را در کشور پیشرفته توجه نماییم ، عمده آن‌ها کمتر از 500 مرکز آموزش عالی دارند ( مانند کشورهای آلمان ، انگلیس ، کره جنوبی ، کانادا و . . . ) . بنابراین مشاهده می‌شود تعداد دانش‌آموختگان 2100 مرکز آموزش عالی در کشور در برخی از رشته‌ها و تخصص‌ها  متناسب با نیاز کشور نبوده و  لذا عدم تناسب تعداد دانش‌آموختگان با نیاز جامعه باعث ایجاد بی‌کاری در هر رشته و زمینه‌ای می‌شود ، این موضوع در خصوص رشته‌های علوم پایه نیز صادق است.

آیا برنامه‌ریزی برای حفظ و جذب نیروهای تربیت‌یافته که برای آن‌ها هزینه و زمان صرف شده ، وجود دارد ؟

در حال حاضر در وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری ، در حال پی گیری موضوع آمایش آموزش عالی در کشور هستند و اخیراً هم مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و مسئولین وزارت علوم به این مهم اشاره فرمودند و خواستار برنامه‌ریزی برای حل این مسئله شدند. بحث اشتغال دو حالت دارد ، یا فرد باید به استخدام سازمان ، شرکت و . . .  درآید و یا باید خود کارآفرین باشد . با توجه به اینکه امروزه خیلی از وزارتخانه‌ها ، سازمان‌ها و شرکت‌ها ، نیروهای موردنیاز خود را جذب نموده‌اند و بهترین روش حفظ و جذب نخبگان حمایت از آن‌ها جهت راه‌اندازی کسب‌وکار و توسعه کارآفرینی متناسب با تخصص آن‌ها خصوصاً در زمینه‌های گوناگون علوم پایه می‌باشد ، البته  اکثر کشورهای پیشرفته نیز همین روش را دنبال می‌نمایند . ما در دانشگاه گیلان هم پی گیر همین موضوع در مرکز رشد دانشگاه و مرکز نوآوری دانشگاه هستیم و دانشجویان و استادان را به راه‌اندازی کسب‌وکار متناسب با رشته و تخصص خود در مرکز رشد دانشگاه تشویق می‌کنیم. این روش در پارک‌های علم و فناوری کشور نیز در حال پی گیری است . خیلی از شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس یافته‌های متخصصین در حوزه علوم پایه فعالیت می‌نمایند.

چگونه می‌توان جایگاه علوم پایه را در کشور تبیین نمود ؟

برای همگان روشن است ، بستر و زیرساخت تمام رشته‌های علوم فنی و مهندسی و کشاورزی ، اقتصاد ، معدن و . . . علوم پایه ، نظیر ریاضیات ، فیزیک ، شیمی ، زیست‌شناسی ، زمین‌شناسی می‌باشند . به‌عنوان‌مثال هیچ مهندسی بی‌نیاز از ریاضیات و فیزیک نیست. هیچ معدنی بدون استفاده از علوم فیزیک ، شیمی و زمین‌شناسی کشف و مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد . همان‌طور که قبلاً هم اشاره نمودم ، مسئله‌ای که در کشور با آن مواجه هستیم ، تعداد دانش‌آموختگان درزمینهٔ علوم پایه بیش از نیاز بازار کار می‌باشد و ممکن این‌گونه برداشت شود که کشور به علوم پایه نیازی ندارد ، درحالی‌که اصلاً این‌طور نیست، در خیلی از مراکز کشور دانش‌آموختگان علوم پایه مشغول هستند و بدون آن‌ها امورات آن مراکز  پیش نمی‌رود.

آیا در گیلان کسانی که برای علوم پایه کارآفرینی نمایند ، مورد تشویق قرار می‌گیرند ؟

همان‌طور که بیان نمودم ، در دانشگاه گیلان و همچنین در پارک علم و فناوری گیلان به کارآفرینان تمام حوزه‌ها ازجمله در حوزه علوم پایه ، خدمات حمایتی ارائه می‌شود . یکی از زمینه‌های که امروزه خیلی کاربرد پیدا نموده ، امور بین‌رشته‌ای است . خیلی از نیازهای امروز جامعه ما به کمک علوم بین‌رشته‌ای قابل‌حل است . به‌عنوان‌مثال به‌کارگیری هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف فعالیت انسان ، مستلزم استفاده از علوم پایه ( خصوصاً ریاضیات و علوم کامپیوتر ) با سایر زمینه‌های کاربردی می‌باشد.

آیا از شرکت‌های درزمینهٔ علوم پایه حمایت می‌شود ؟

همان‌طور که عرض نمودم  در مراکز رشد دانشگاه و پارک‌های علم و فناوری از تمام ایده‌ها و کسب‌وکارهای نوپا حمایت می‌شود تا بتوانند روی پای خودشان بایستند  ، ازجمله در حوزه‌های مختلف علوم پایه . نکته مهم در اینجا این است که فعالیت شرکت درزمینهٔ علوم پایه باید در راستای حل نیاز جامعه و حل معضلات جامعه باشد ، اساساً یک شرکت یک بنگاه اقتصادی است ، که بر اساس ارائه خدمات به جامعه و تحصیل ثروت فعالیت می‌نماید . بنابراین زمینه علوم پایه نیز از این امر مستثنا نیست. به‌عنوان‌مثال ممکن است شرکتی درزمینهٔ فیزیک لیزر فعالیت نماید ، با توجه به اینکه یکی از کاربردهای لیزر ، برش قطعات صنعتی با دقت بسیار بالا  می‌باشد ، لذا اگر شرکتی درزمینهٔ علوم فیزیک ( فیزیک لیزر ) فعالیت نماید ، قطعاً موردنیاز صنعت بوده و بیکار نمی‌ماند .

سخن پایانی

موضوع علوم پایه و توسعه آن در هر کشوری از اهمیت بسیار بالا برخوردار است و چنانچه کشوری درزمینهٔ علوم پایه ضعیف باشد ، نمی‌تواند ادعای یک کشور پیشرفته نماید. ما نیز در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به جد در حوزه علوم پایه در حال فعالیت هستیم. نکته مهمی که باید مدنظر داشت تعداد موردنیاز کشور به دانش‌آموختگان هر زمینه و به خصوص علوم پایه می‌باشد. بنده امیدوارم وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری به‌زودی طرح آمایش آموزش عالی را پیاده نموده تا در آینده تعداد و تخصص‌های مورد تدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متناسب با نیاز هر منطقه و استان کشور بوده تا شاهد بی‌کاری برخی از دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی نباشیم.